Door: Hugo Broersen
Begin februari 2023 lanceerde Europarlementariër Paul Tang samen met Corporate Europe Observatory, Lobby Control en enkele andere Europarlementariërs het initiatief ‘Lobbyleaks.eu’. Het initiatief is een poging schimmige lobbytactieken binnen de wereld van het Europese Parlement tegen te gaan. Toch is Tang niet alleen maar negatief over lobby in de politiek.
‘Lobby heeft een slechtere naam dan het verdient’, begint Tang zijn verhaal. Hij vertelt dat lobby van groot belang is voor de informatievoorziening van politici en beleidsmakers. Om tot een goed besluit te komen, is het belangrijk om een zo compleet mogelijk beeld van de context te krijgen. Lobbyisten zorgen ervoor dat politici en beleidsmakers verschillende perspectieven op een bepaalde kwestie meekrijgen. Wel is het essentieel dat de belangen achter deze perspectieven in balans zijn. Tang: ‘Je hebt partijen met informatie over diverse belangen nodig’. Lobbyen wordt vaak geassocieerd met commerciële belangen, maar voor politici en beleidsmakers zijn ook partijen zonder commercieel belang van onschatbare waarde.
Europees Parlement
Uit Tangs ervaring bij het Europees Parlement (EP) blijkt dat er over het algemeen een gezonde balans bestaat tussen wel- en niet-commerciële belangen. Hij vertelt over zijn eerdere werk aan het onderwerp sustainable finance binnen Europa. Dit was een technisch onderwerp, maar Tang was positief verrast over de kennis en betrokkenheid van ngo’s: ‘Zij snapten ook dat dit onderwerp belangrijk is voor het milieu en klimaat’. Tang noemt deze ngo’s ‘verborgen diamanten’; hoewel de Brusselse bubbel enorm gebaat is bij hun werk, weet de doorsnee burger niet van hun bestaan.
Big Tech
Toch bestaat er soms een disbalans tussen de wel- en niet-commerciële belangen die achter de informatievoorziening voor politici en beleidsmakers verscholen liggen. Volgens Tang is het probleem dat sommige bedrijven niet open zijn over de belangen die ze vertegenwoordigen. Vooral de lobby van de Big Tech-bedrijven (Facebook, Google, Amazon etc.) blijkt niet altijd even transparant. Tang vertelt dat deze bedrijven zich de afgelopen jaren neerzetten als de belangenbehartiger van het MKB. Dit terwijl de Big Tech met haar monopoliepositie het MKB in de praktijk juist vaak klein houdt.
Dit verhaal wordt bovendien op een vrij agressieve en schimmige manier doorgedrukt. Zo vertelt Tang dat zijn collega’s en hun assistenten steeds vaker persoonlijk werden benaderd via online advertenties als zij met een onderwerp bezig waren dat belangrijk kon zijn voor bijvoorbeeld Facebook. Daarbij bleken enkele lobbygroepen die pretendeerden voor het MKB op te komen binnen het EP, stiekem te zijn opgericht door de Big Tech. Met deze tactiek (in de Verenigde Staten ‘astroturfing’ genoemd) werd het Transparency Register (TR) van het EP omzeild. Dit was al reden voor Tang en enkele collega’s om in oktober klachten in te dienen bij het EP. Volgens Tang heeft het lobbyregister van de EP op dit moment niet genoeg tanden om dit soort schimmige lobbytactieken tegen te gaan.
Lobbyleaks.eu
Lobbyleaks.eu kan binnen deze context worden gezien als een poging het gat te vullen in de bevoegdheden van het TR. Politici en beleidsmakers kunnen anonieme tips geven over schimmige lobbytactieken, waarop de initiatiefnemers van Lobbyleaks.eu nader onderzoek en waar nodig aanbevelingen aan het EP kunnen doen. Uit de reactie van Tang blijkt dat het nog te vroeg is om te zeggen of zijn initiatief ook echt zal helpen: ‘als er voldoende klachten binnenkomen, kunnen we nadenken wat er precies mee gedaan kan worden’. Lobbyleaks.eu lijkt daarom ook vooral een actie om het tekortschieten van het Transparency Register aan te kaarten: ‘Wanneer blijkt dat dit register niet werkt, kunnen we naar het EP stappen om meer regels in te stellen’. Toch lijkt Lobbyleaks.eu nu al een positieve invloed te hebben op de belangenbalans. Tang vertelt dat kleinere Tech-bedrijven blij zijn met het initiatief, omdat het gunstig kan zijn voor hun concurrentiepositie tegenover de Big Tech-bedrijven.
Verantwoordelijkheid bij politici en beleidsmakers
Strengere regels rondom het beïnvloeden van Europese politici staan momenteel sowieso hoog op de agenda van het EP, door het corruptieschandaal ‘Qatargate’. Hoewel er natuurlijk wel nog een verschil is tussen corruptie en een schimmige lobbytactiek, erkent Tang dat er bij lobbyen ook een verantwoordelijkheid bij politici en beleidsmakers zelf ligt. Om het verantwoordelijkheidsgevoel van deze personen in te kaderen vindt Tang een afkoelingsperiode van twee jaar een effectieve maatregel. Hiermee wordt het verboden voor politici en beleidsmakers om binnen twee jaar na het verlaten van hun publieke functie een commerciële functie op eenzelfde onderwerp te beslaan.
Op dit punt merkt Tang op dat er vooral in Nederland nog een hoop te verbeteren valt. Op de vraag of een lobbyregister relevant zou zijn voor de Nederlandse politiek, geeft hij een volmondig ‘ja’. Tang vindt dat Nederland ver achter ligt in vergelijking met andere Europese landen. Het valt hem op dat de landen die wat meer bekend staan om corruptie, over het algemeen ook de meest vergaande maatregelen tegen het beïnvloeden van politici en beleidsmakers hebben. Tang pleit er daarom ook voor dat Nederland op dit gebied de best practices van andere Europese landen gaat overnemen.
Conclusie
Lobbyleaks.eu en maatregelen om de verantwoordelijkheid van individuele politici en beleidsmakers in te kaderen; het lijken goede acties om een gezonde belangenbalans van de politieke lobby van bovenaf te bewerkstelligen. Het nadeel is wel dat het fenomeen ‘lobbyen’ hiermee vooral bij het grote publiek bekend komt te staan als iets negatiefs dat moet worden ingekaderd. Dit verklaart misschien dat, zoals Tang begon, lobby een slechtere naam heeft dan het verdient. Uit Tangs verhaal blijkt ook dat er een andere manier is om voor een gezonde belangenbalans te zorgen: meer niet-commerciële lobby in de politiek.
Ter illustratie vertelt Tang een inspirerende anekdote over een vader die opkwam voor de kosten van het dieet van haar dochter. Deze zouden door een besluit vanuit Den Haag enorm oplopen, maar de vader stak daar een stokje voor. Tang: ‘Die ene vader heeft de Kamer van mening doen veranderen. Hij stuurde brieven, kwam spreken, en toen kreeg hij het voor elkaar.´
Daarom een oproep aan de burger: kom op voor je belangen en laat deze niet ondersneeuwen door de belangen van grote commerciële bedrijven! Niet alleen omdat het goed is om voor je eigen belangen op te komen, maar ook voor een completere informatiestroom richting politici en beleidsmakers. Denk daarbij dan wel aan Tangs eerste voorwaarde voor een goede lobby: wees transparant!
