Door: Esther Crabbendam
Op de koffie bij een Tweede Kamerlid, appen met een beleidsmedewerker van een minister, borrelen met een woordvoerder van een ministerie; het hoort erbij als je bestuurslid bent van een vakbond. Als voorzitter van FNV Jong voelde het ‘onderhouden van mijn netwerk’ als essentieel onderdeel van de functie. Want als je elkaar in goede tijden wist te vinden, kon je in belangrijke tijden ook een beroep op elkaar doen. Bijvoorbeeld als er een lijst werd samengesteld met experts voor een rondetafelgesprek in de Tweede Kamer, of als er actie werd gevoerd voor een wetswijziging.
Allemaal in het belang van de achterban en dus een onderdeel van belangenbehartiging. En heel iets anders dan de tabakslobby waar ik me zo boos over kan maken, toch? Met vrienden discussieer ik weleens over dit soort lobby door grote bedrijven. Zelf had ik een negatieve associatie met het woord lobbyist; het deed me denken aan iemand waarbij het doel alle middelen heiligt en maatschappelijk belang ondergeschikt is. Vrienden wierpen echter tegen dat ik zelf net zo goed een lobbyist was in mijn functie bij FNV Jong. Daarom vroeg ik mij af: is er eigenlijk wel een verschil tussen een belangenbehartiger en een lobbyist? Is het terecht dat ik voor mijn gevoel iets anders doe?
In mijn onderzoek naar deze vragen stuitte ik op twee problemen bij mijn eigen aanname. Het eerste ontstaat bij de definitie van het begrip belangenbehartiger. Mijn beeld daarvan was een stuk positiever dan dat van een lobbyist. De rol van een belangenbehartiger zag ik als het vertegenwoordigen van mensen die niet allemaal zelf over hun situatie met een beleidsmaker kunnen praten. Als belangenbehartiger vorm je daar de schakel tussen. De eigenlijke definitie is echter veel breder: ‘het zich inzetten voor iets dat belangrijk is voor iemand.’ Zo bekeken vallen tabakslobbyisten wel degelijk onder de noemer belangenbehartigers. Ze zetten zich namelijk in voor de belangen van de aandeelhouders van de tabaksindustrie. Een belangenbehartiger maakt gebruik van lobby als middel om zijn doel te bereiken, namelijk het bereiken van datgene wat belangrijk is voor iemand. Ik moest dus concluderen dat niet alleen tabakslobbyisten ook belangenbehartigers zijn, maar dat ikzelf als belangenbehartiger ook een lobbyist was.
Het tweede probleem vond ik bij de mate van vertegenwoordiging. Als jongerenbond komen we op voor alle jongeren van Nederland, maar als democratische vakbond wordt ons beleid bepaald door onze leden. Hoewel dankzij succesvolle campagnes en acties de ledenaantallen de laatste jaren weer toenemen is de dekkingsgraad van de vakbond niet wat het ooit geweest is. Ik voelde en presenteerde me in mijn rol als FNV Jongvoorzitter belangenbehartiger van werkende jongeren in Nederland, maar een groot deel van deze jongeren was niet lid van de vakbond en had daarom geen inspraak in onze koers. Was ik wel hun belangenbehartiger? En zo niet, wie behartigt dan hun belangen?
Toch is dit laatste misschien ook juist een stap richting de oplossing. Juist de verantwoording waartoe je als vakbondsbestuurslid wordt uitgenodigd door een actieve ledenraad maakt dat je in het gebruik van lobbymiddelen goed nadenkt over de ethische dilemma’s. En als je de belangen behartigt van een groep die breder is dan zo’n ledenvergadering is een logische stap om je verantwoording voor een breder publiek open te stellen. Wat mij betreft maakt transparantie in lobbytechnieken, gesprekspartners en correspondentie een eerlijke lobby mogelijk.
Als ik echter een artikel lees over een door frisdrankbedrijven gesponsord evenement waar kinderen worden opgeroepen tot meer sporten of over manipulatie van onderzoeken naar hart- en vaatziekten door de suikerindustrie, vraag ik me af of er binnen deze bedrijven ook een verantwoording en gesprek over ethische dillema’s rondom lobbymiddelen plaats vindt. Het gebruik van dit soort schimmige middelen maakt dat mensen een negatieve associatie hebben bij lobby en lobbyisten. En als belangenbehartiger én blijkbaar ook lobbyist vind ik dat zonde.
Esther Crabbendam werkte voor verschillende vakbonden als woordvoerder en lobbyist. Ze heeft een achtergrond in onderwijs, arbeidsmarkt en politieke geschiedenis. Ze werkt nu als campaigner bij Bits of Freedom. Ook maakt ze podcasts.
