En weer ontwaakt Nederland in verbijstering dan wel extase over de spectaculaire opkomst van een onaangepaste buitenstaander bij een stembusgang. Forum voor Democratie won de Provinciale Statenverkiezingen fors – op het moment dat we dit schrijven heeft de partij van Thierry Baudet zelfs alle kans de grootste fractie in de Eerste Kamer te worden. In zijn toespraak woensdagavond omschreef de Forum-lijsttrekker de kiezers en hun stemgedrag als ‘de uil van Minerva’, die z’n vleugels had uitgeslagen. De coalitie zal de komende periode op zoek moeten naar nieuwe meerderheden. Daarbij zullen Rutte en de zijnen meer het karakter hebben van een kraai van de Febo: zenuwachtig mensen ontwijkend, heen en weer scharrelen tussen verdwaalde patatjes en gemorste kroketvulling om de honger te stillen.
Het kabinet is z’n meerderheid in de Eerste Kamer kwijt. Na het tellen van 93% van de stemmen komen VVD (van 13 naar 12 zetels), CDA (van 12 naar 9), D66 (van 10 naar 6) en ChristenUnie (van 3 naar 4) samen op 31 zetels. Tot vandaag beschikte Rutte-III over de kleinst denkbare meerderheid van 38 zetels op 75. Voor niemand komt dit verlies als een verrassing.
Omdat de coalitie zichzelf moet verzekeren van voldoende steun in de Eerste Kamer (met name om de Rijksbegroting aanvaard te krijgen) zal nu een periode van heronderhandelen van start gaan. Op papier is maar één gedoogpartner nodig: de steun van FvD (12 zetels), GroenLinks (9) óf PvdA (7) volstaat. Dat is een meevaller voor de coalitie, want het scenario van de noodzaak met twee of meer partijen tot overeenstemming te komen was niet ondenkbeeldig.
Duidelijk is evenwel dat het inhoudelijk een wereld van verschil maakt wie uiteindelijk -oneerbiedig gezegd- aanschuift. Neem het klimaat: de partij van Jesse Klaver is er zo ongeveer voor opgericht, Baudet cs willen afrekenen met de ‘klimaatgekte’. Veel analisten gaan er vanuit dat FvD uiteindelijk geen serieuze optie is. De partij roept om Tweede-Kamerverkiezingen en is daarom onberekenbaar voor de coalitie. Voor verliezer D66 zou de anti-Europese, anti-immigratie en anti-klimaatpartij onverteerbaar zijn. Om nog maar niet te spreken van wat NOS-verslaggever Ron Fresen gisterenavond als volgt omschreef: ‘Forum staat voor zo’n andere politieke cultuur dan waarmee het kabinet bezig is’.
Is het dan onvermijdelijk dat Rutte-III opnieuw een zwenking naar links gaat maken bij de komende onderhandelingen? Dat valt nog te bezien. Bij het doen van uitspraken over de inhoudelijke uitkomst van coalitiebesprekingen, heeft WKPA de zogenaamde natuurlijke meerderheden theorie geformuleerd. Dat zit zo. Bij ieder onderhandelingspunt kan een headcount gemaakt worden van de zetelverdeling voor of tegen, op basis van verkiezingsprogramma’s of ingenomen standpunten. Waar de natuurlijke meerderheid ligt, zal normaalgesproken de uitkomst zijn van een coalitie-onderhandeling. Natuurlijk kunnen partijen minderheidsstandpunten in het akkoord afdwingen, tegen de meerderheid in. Maar dat kan niet onbeperkt. Voor zo’n doorbreking van de natuurlijke meerderheid betalen ze uiteindelijk een politieke prijs, in de vorm van het noodgedwongen loslaten van andere minderheidsstandpunten.
Wat is na 20 maart 2019 de natuurlijke meerderheid in de Eerste Kamer? WKPA kijkt daarvoor in eerste instantie naar de klassieke links-rechtsverdeling. Natuurlijk, de begrippen links en rechts zijn sleets geworden. En akkoord, het sociaal-economisch beleid van pakweg de PVV neigt meer naar de SP dan de VVD. En zeker, partijen als de ChristenUnie zijn nu eens onderdeel van het Jeruzalemblok (CDA, SGP en CU), dan weer van de duurzame hagelslagcoalitie (GroenLinks, D66, SP, PvdA en CU). En uiteraard, Rutte wil echt niet meer met Wilders. Desondanks heeft het voor onze natuurlijke meerderheden theorie zin om te kijken naar de omvang van het klassiek-rechtse blok: VVD, FvD, CDA, PVV en SGP. Deze partijen hebben nu in de Eerste Kamer 39 zetels. Dat was 37. Niet echt een aardverschuiving, maar klassiek-rechts heeft wel de meerderheid veroverd in de Eerste Kamer.
Dat zal het onderhandelen knap lastig maken voor Jesse Klaver en wellicht ook Lodewijk Asscher. Die moeten nu een fikse CO2-taks door de strot duwen van onbereidwillige senatoren die weten dat ze het zonder meer zouden kunnen wegstemmen als het op een spontane stemming zou aankomen.
Voor beleidsbeïnvloeders breken interessante tijden aan. Eind mei wordt de Eerste Kamer gekozen door de nieuwe Provinciale Statenleden. In de tussentijd zal de coalitie besprekingen voeren met kandidaat-gedoogpartijen. Daarbij lijkt het zich toe te spitsen op GroenLinks en wellicht de PvdA. Het loont om zeker deze partijen te benaderen met informatie die ze bij de onderhandelingen kunnen inbrengen.
Maar inhoudelijk ligt dat ingewikkelder dan misschien verondersteld. Op basis van de natuurlijke meerderheden theorie zal voor meer klimaatmaatregelen, ruimhartiger asielbeleid of hogere belastingen voor bedrijven een hoge prijs worden geëist. Creatieve voorstellen met de natuurlijke meerderheden theorie in gedachten, zijn daarom misschien meer op z’n plaats dan roepen om links, linkser, linkst.
Het kabinet heeft een gevoelige nederlaag geleden. Maar voor de kraai van de Febo liggen er nog genoeg etensresten op straat om het buikje rond te eten.
