Over vijf maanden is het zover, dan zijn de Tweede Kamerverkiezingen. Dat betekent nu al een interessante politieke tijd met campagnes, partijcongressen en natuurlijk verkiezingsprogramma’s. In deze verkiezingsprogramma’s vertellen partijen wat hun plannen zijn als zij het voor het zeggen zouden hebben. Politieke partijen stellen speciale commissies op die het verkiezingsprogramma schrijven. Organisaties krijgen vaak ook de kans om met suggesties te komen voor het te voeren beleid. Door inbreng tijdig op te sturen, is het dus mogelijk invloed uit te oefenen op de verkiezingsprogramma’s. Zo leverde WKPA samen met Transparency International Nederland input om eerlijke lobby op de agenda te krijgen.
Wat staat er nou precies in zo’n verkiezingsprogramma’s? Om daar meer zicht op te krijgen, duikt WKPA de komende weken in de materie. We nemen een aantal beleidskeuzes onder de loep die we terugzien in de programma’s. Wat is de achtergrond van deze maatregel en welke rol heeft lobby hierin gespeeld? Deze week: de suikertaks.
Waar staat het?
De keuze om de prijs van suikerhoudende producten te verhogen staat tot nu toe in de verkiezingsprogramma’s van GroenLinks en D66. In het verkiezingsprogramma ‘Een nieuws begin’ van D66 staat op pagina 151: “We verhogen de belasting op suikerhoudende dranken naar Brits voorbeeld. Het effect is dat fabrikanten frisdrank met minder suiker maken”. In het verkiezingsprogramma ‘Tijd voor nieuw realisme’ van Groenlinks lezen we op pagina 23: “We normeren de maximale hoeveelheid zout, verzadigd vet en suiker in junkfood en voeren een suikertaks in voor frisdranken”.
Een interessante casus
De suikertaks is een interessant onderwerp als het om lobby gaat. Afgelopen maanden is er veel om te doen geweest. Met name door de positie van staatssecretaris Blokhuis (VWS) en de sterke voedsellobby. Staatssecretaris Blokhuis heeft samen met verschillende partijen in 2018 een Preventieakkoord gesloten om overgewicht en gezondheidsproblemen in Nederland aan te pakken. Het akkoord is aanleiding om verschillende stappen en actie te ondernemen. Maar voor de invoering van een suikertaks wordt voorlopig niet gekozen. Dit terwijl staatssecretaris Blokhuis wel aangeeft dat hij het goedkoper maken van het gezonde alternatief en het duurder maken van ongezonde producten op termijn ziet als een maatregel die kan helpen.
De voedsellobby: tegenstanders van de suikertaks
Follow the Money onderzocht de achtergrond van de suikertaks en waarom deze niet in het preventieakkoord staat. De belangrijkste conclusie: er is een hele sterke voedsellobby. De voedselindustrie is tegen de invoering van een heffing op suiker, met als belangrijkste reden dat het niet zou werken. De voedselbedrijven dreigen uit het gehele akkoord te stappen als er een wettelijke maatregel, zoals de suikertaks, in wordt vastgelegd. Hierdoor blijft het bij afspraken.
Kamerlid Ploumen (PvdA) stelde Kamervragen over de invloed van lobby op de samenstelling van het Preventieakkoord. In de beantwoording ontkent Blokhuis dat de voedsellobby invloed heeft gehad op de afspraken in het akkoord: “de afspraken zijn gemaakt in overleg waarbij alle partijen maatregelen en acties konden voorstellen”.
Wethouders grote steden: voorstanders van de suikertaks
Naast de lobby van de voedselindustrie die duidelijk tegen de suikertaks is, wordt er ook gelobbyd voor een suikertaks. De wethouders van Rotterdam, Amsterdam en Utrecht deden eind 2019 een oproep aan het kabinet om onderzoek te doen naar de invoering van een suikertaks. In hun steden zien de wethouders dat het aanbod van ongezonde suikerrijke producten ontzettend groot is. Dit heeft grote gevolgen voor de gezondheid van de, vooral jonge, inwoners. “We steken heel veel geld in programma’s voor gezondere inwoners, maar marketing van multinationals en het groeiende aanbod van ongezonde voeding winnen het van preventiebeleid.” (NRC). Er zijn verschillende onderzoeken gedaan naar de suikertaks en deze wijzen uit dat de suikertaks effectief kan zijn [1] [2] [3]. Daarnaast is ook een meerderheid van de Nederlanders voor een suikertaks [4].
Wat is de politieke situatie?
Er is bij lange na geen politieke meerderheid voor de invoering van een suikertaks. Dit bleek uit een motie waar alleen GroenLinks, PvdA, 50PLUS, PvdD en Van Kooten-Arissen voor stemden. Ook D66 stemde tegen, vermoedelijk om politieke redenen. ChristenUnie, de partij van het Preventieakkoord, is immers een coalitiepartner. Dat ze eigenlijk wel voorstander van de maatregel zijn, blijkt wel uit het feit dat ze de taks hebben opgenomen in hun verkiezingsprogramma staat.
Ons oordeel
Het politieke speelveld is verdeeld, en de tegenmachten zijn van oudsher groot. Maar er komt wel roep uit een onverwachte hoek: gemeenteland. Wij achten de kans aanwezig dat dit tegengeluid steeds groter wordt, ook door corona. De tijd zal uitwijzen of dit ook voor politieke partijen geldt en ze de suikertaks opnemen in hun programma. Zijn GL en D66 trendsetters?
Wij houden de ontwikkelingen naar de Tweede Kamerverkiezingen nauw in de gaten. Volg ons op Twitter, Instagram en Linkedin en meld je aan voor onze nieuwsbrief om op de hoogte te blijven van onze inzichten in lobby en vraag naar transparantie.
