Een database met 75 senatoren en 439 (bij)banen, de openbaring dat veel senatoren het woord voeren en stemmen over wetten die raken aan hun nevenfunctie en de maatschappelijke ophef die daarop volgde. Dat was er voor nodig om de Eerste Kamer te laten reflecteren over de eigen integriteit. Allemaal het werk van datajournalist Dieuwertje Kuijpers en onderzoeksjournalist Kim van Keken. Met laatstgenoemde had Eefje Appel een gesprek over de Eerste Kamer, transparantie en eerlijke lobby. “Er moet gewoon een lobbyregister komen.”
Kuijpers en Van Keken begonnen hun onderzoek met een dataset met hierin de functies van de senatoren en de sectoren waarin zij werkzaam zijn. “Eerste Kamerleden beweren zelf steeds dat ze met één been in de samenleving staan, dus dat wilden wij eens goed uitzoeken. In eerste instantie werkten we met de gegevens die de Kamerleden zelf gaven. Maar na een controle met data van de KvK en Company.info bleek dat ze wel heel slordig waren.”
Dubbele petten
In september publiceerde Follow the Money het eerste stuk van Kuijpers en Van Keken over de dubbele petten van senatoren. Hieruit bleek dat maar liefst tweederde van de leden in de Eerste Kamer woordvoerder is over de sector waar ze daarbuiten zelf werkzaam in zijn. Dit riep de vraag op wie de Eerste Kamerleden nu eigenlijk vertegenwoordigen: het volk of hun opdrachtgevers.
Misschien hoopten de senatoren in het begin nog dat de aandacht voor hun bijbanen wel weer over zou overwaaien. VVD-senator Annemarie Jorritsma leek in ieder geval de discussie in de kiem te willen smoren met de opmerking dat als je de nevenfuncties onwenselijk vindt, ‘alleen nog maar baby’s en mensen die nog nooit iets hebben gedaan’ Eerste Kamerlid kunnen worden.
“Dat vind ik zo’n enorme dooddoener. Zoiets als, ‘Iedereen betaalt belasting, dus zou je dan niet meer over belastingen mogen praten? Dan kun je ook net zo goed stoppen met de Tweede Kamer.’ Iedereen snapt het verschil tussen een ouder met een kind op school of de directeur van een onderwijskoepel.” Over dit onderscheid gaat het debat over de Eerste Kamer. “Zo zijn er twee belastingadviseurs die ook zelf het woord voeren over de belastingwet. Zij gebruiken de vertrouwelijke informatie die zij eerder ontvangen ook voor hun eigen bedrijf. Zo wordt op hun website ook echt vermeld dat ze senator zijn..”
De 75 senatoren bekleden samen maar liefst 439 nevenfuncties, zo blijkt uit de database. Alles wat de Eerste Kamer besluit raakt daarom wel een baan of senator. “Ik ga nog steeds uit van het goede, maar uit ons onderzoek blijkt wel dat de rollen door elkaar lopen. Je kunt gewoon geen petten scheiden. De meeste Kamerleden staan hiervoor te diep met hun poten in de bestuursmodder.”
Controle
In januari spraken de fractievoorzitters van de Eerste Kamer onder meer de mogelijkheid van het invoeren van een gedragscode en een externe vertrouwenspersoon. Kim heeft hier weinig vertrouwen. “Zelfs de minimale huisregels die er nu zijn, worden niet nageleefd. Er zijn constant incidenten en dan gaat de Eerste Kamer vervolgens weer over tot de orde van de dag. Ze zouden zich eigenlijk moeten afvragen wat er structureel niet goed zit. Dit is iets wat anti-corruptieorgaan GRECO ook al jaren aankaart. Ondanks alle goede voornemens zijn er dertig senatoren die, terwijl ze al senator waren, functies aannamen in sectoren waarover ze zelf het woord voeren. Man en paard worden niet genoemd.”
Niet alleen het aantal functies, ook de aard van sommige bijbanen is volgens Kim curieus. “Veel senatoren bekleden advies- of bestuursfuncties waarin ze zelf de ministeries adviseren. Het kan echt niet dat je medewetgever en tegelijkertijd een lobbyist of belangenvertegenwoordiger bent. Dan zou je niet het woord moeten voeren en je zelfs moeten onthouden van stemmingen. Nu lopen de belangen van de senatoren door elkaar.”
Kim hoopt dat ook andere journalisten scherp blijven op belangenverstrengeling in de politiek. “Neem bijvoorbeeld de discussie onlangs over het kinderpardon. Het valt me op dat hier de verschillende belangen nauwelijks genoemd worden.”
Eerlijke lobby
“Linkse partijen hebben soms boter op hun hoofd, alsof alleen bedrijven lobbyen. Maatschappelijke organisaties doen het ook. Ik ben niet tegen lobby en het gaat ook niet om goed of slecht. Het probleem is het gebrek aan transparantie.” Daarom pleit Kim voor een lobbyregister. “De politiek is nu niet toegankelijk voor burgers die misschien wel geïnteresseerd zijn. Insiders snappen misschien wel hoe belangenbehartiging werkt, maar het is belangrijk om ook aan de buitenwereld te laten zien wie er invloed uitoefent. Een register kan ervoor zorgen dat de blik van politici meer naar buiten wordt gericht.”
Naar aanleiding van het plenaire debat over haar eigen integriteits- en transparantieregels heeft de Eerste Kamer een bijzondere commissie ingesteld die een gedragscode gaat onderzoeken en hierover vóór 19 april rapporteert.
WKPA stuurde voorafgaand aan het debat een pleidooi voor eerlijke lobby naar de Eerste Kamerleden. Deze brief kun je hier teruglezen.
