Na de invoer van de avondklok op 23 januari ging er een golf van geweld door Nederland. Grote groepen (hang)jongeren, getriggerd door het invoeren van de avondklok, brachten schade toe aan de financieel hard geraakte middenstand en horeca. Politie werd door de jongeren bekogeld met stenen en bierflesjes en zelfs ziekenhuizen werden het doelwit van geweld. Het was even stil, maar na het weekend regende het afkeurende reacties in de politiek. ‘Crimineel gedrag’ riep Ferd Grapperhaus, na het zien van de rellen. Ook VVD fractievoorzitter Klaas Dijkhoff reageerde boos, ”En aan het rellend trieste zooitje daar: wtf zijn jullie mee bezig?!?#PleurOp”, schreef hij op Twitter. Ook demissionair minister-president Mark Rutte zei dat de rellen puur crimineel geweld zijn en los staan van de vrijheidsbeperkende corona maatregelen. Maar er was één reactie die viral ging, namelijk die van de Rotterdamse burgemeester Aboutaleb. In een filmpje richt hij zich direct tot de relschoppers. “Geeft het een goed gevoel, dat je de stad naar de vernieling hebt geholpen?” Bij WKPA analyseren we het publieke debat, dus al snel rees de vraag: Waarom is het juist de reactie van Aboutaleb die impact maakte en viral ging?
De Griekse filosoof Aristoteles identificeerde in het boek Ars Rhetorica drie middelen die een spreker overtuigend maken. Aristoteles maakt onderscheid tussen Logos (logische redenering), Pathos (gebruiken en bespelen van emotie van het publiek), en Ethos (beroep op autoriteit en geloofwaardigheid). Volgens Aristoteles kan een spreker door het juist inschatten van het publieke debat de drie middelen zo gebruiken, dat het publiek zo goed mogelijk wordt geraakt. Een interessant perspectief om het verschil in impact tussen de reacties van Rutte en Aboutaleb te bekijken.
Een overeenkomst in de boodschap van beide politici is het afkeuren van het gedrag van de relschoppers. De logos van het argument van zowel Aboutaleb als Rutte is sterk, geweld en crimineel gedrag moeten worden afgekeurd. Alhoewel anders verwoord, de kern van de boodschap is bij beiden luid en duidelijk: rellen en vernielen is hoe dan ook onacceptabel gedrag.
Een duidelijk verschil is te zien in de Pathos. Aboutaleb analyseerde welke groep in zijn stad Rotterdam de rellen veroorzaakten, en vroeg zichzelf ook af waarom. Hij sprak direct tot degenen die hadden gezorgd voor schade, verdriet en geweld. “Goed gevoel, dat je de stad naar de vernieling hebt geholpen?” vroeg hij de relschoppers. Deze boodschap deed het goed. Aboutaleb is hierdoor geen beschouwer of buitenstaander van de situatie, zoals Rutte dat was, maar de strenge burgervader waar iedereen behoefte aan leek te hebben. Jarenlang lukte het hem het issues rondom ‘sociaal gewenst gedrag’ op een succesvolle manier op de agenda gezet. Zijn soms harde uitspraken over de islam en integratie maken hem tot wie hij is, velen zien hem als een empathische culturele verbinder. De Pathos van Rutte daarentegen richt zich door middel van uitspraken als “Ik ga niet zoeken naar sociologische oorzaken, dit is puur crimineel gedrag. Daar gaan we een einde aan maken”, op het inspelen van de emotie van de bezorgde boze burger. Er wordt bewust gekozen om te spreken over relschoppers in termen als ‘tuig’ en ‘pleur op!’, en hiermee te laten zien dat Rutte en de VVD er zijn voor de niet-rellende Nederlander.
In hun Ethos worden zowel Mark Rutte als Ahmed Aboutaleb gezien als burgervaders van Nederland. Rutte door zijn (bijna) tienjarig minister presidentschap en Aboutaleb door zijn belangrijke maatschappelijke rol in de politiek en daarbuiten. Het is daarom interessant om te constateren dat de autoriteit van beiden in het morele speelveld rondom de avondklokrellen anders is. Aboutaleb heeft met zijn jarenlange lokale bestuurlijke ervaring geloofwaardigheid opgebouwd, waardoor zijn persoon, rol en positie in het moreel maatschappelijk debat samenvallen. Het vragen stellen aan de rellende jongeren en hun ouders plaatst hem in het morele debat, tussen de mensen. Rutte daarentegen blijft door zijn communicatie keuze, het aanspreken van de bezorgde burger, steken in zijn rol als law and order handhaver. Hierdoor valt in het heetst van het debat zijn moreel appèl, het niet rellen, niet samen de boodschap die men van de persoon Rutte wil horen. Aboutaleb daarentegen heeft in zijn reactie laten zien te kunnen inspelen op het verhitte morele publieke debat door het kundig samenbrengen van Logos, Pathos en Ethos.
Door Emma Moll (09-02-2021).
