15 december 2023, door Bep Leendertse
Het is nog altijd wachten op een lobbyregister in Nederland. In plaats hiervan beloofde minister Bruins Slot (voormalig minister BZK), na lang aandringen van de Kamer, de agenda’s van de ministers transparanter te maken. Deze open agenda’s zouden ervoor moeten zorgen dat de Nederlandse lobby als geheel transparanter wordt door te vermelden wanneer, met wie en waarom de afspraken van ministers plaatsvinden. Eerder deze maand publiceerde Open State Foundation een onderzoek naar de agenda’s van bewindslieden, en wat blijkt: er is geen verbetering te zien in de transparantie. Naar aanleiding van dit onderzoek pleit Open State voor serieuze aandacht van de ministers voor het goed bijhouden van hun open agenda’s.
Wallaart & Kusse stagiair Bep Leendertse sprak met Charlotte Kroese, die als projectmedewerker bij Open State nauw betrokken is geweest bij dit onderzoek over de transparantie van de Nederlandse lobby. Open State Foundation is een non-profit organisatie, en heeft als missie het bijdragen aan een digitaal transparante overheid en daarmee een controleerbare en vitale democratie.
Open State Foundation onderzocht de agenda’s van ministers tussen 1 oktober 2022 en 1 oktober 2023. Uit dit onderzoek blijkt dat er wel méér afspraken gepubliceerd werden dan het voorgaande jaar, maar dat de volledigheid van deze publicaties meestal niet in orde was. ‘Vaak wordt er afwisselend óf een gespreksonderwerp óf een gesprekspartner vermeld, maar in weinig gevallen is dit allebei het geval’, vertelt Charlotte. ‘Je zou denken dat veel gesprekken niet over heel gevoelige onderwerpen gaan en dat het niet veel moeite is om deze te publiceren.’ De realiteit is dat de gespreksonderwerpen vaak ontbreken in de agenda’s en dat er op dit moment ook geen duidelijke trend is die wijst op verbetering. De reden waarom de agenda’s, ondanks de belofte van minister Bruin Slot, nog altijd onvolledig zijn is moeilijk vast te stellen, zegt Charlotte. ‘Misschien is dat onwil, misschien is het de werklast.’
Minister van Justitie en Veiligheid Dilan Yesilgöz werd recentelijk bij Nieuwsuur gevraagd hoe het komt dat haar afspraken zo onvolledig worden vermeld in haar agenda. Ze gaf toen als reden dat ze erg veel privacygevoelige afspraken heeft die in het belang van de staatsveiligheid niet konden worden geopenbaard. ‘Dat zou heel goed kunnen’, vertelt Charlotte. ‘Maar dat soort privacygevoelige afspraken komen überhaupt niet in de openbare agenda’s. Als een afspraak erin staat, moet deze in principe ook vermelden met wie en waarover er gepraat is.’ Volgens Charlotte is dit een voorbeeld van hoe het goed bijhouden van de open agenda’s niet bepaald een prioriteit is voor ministers.
In vergelijking met haar Europese collega’s doet ons land het nou eenmaal niet zo goed op het gebied van transparantie. Nederland wordt al jaren op de vingers getikt door GRECO (het anti-corruptieorgaan van de Raad van Europa) omtrent de openheid van lobby. Ondanks de waarschuwingen lijkt Den Haag zich terughoudend op te stellen. Volgens Charlotte is het belangrijkste dat het bijdragen aan transparantie niet als een soort administratieve last moet voelen voor Nederlandse politici. Het gaat erom dat je in een democratie moet kunnen kijken wie met wie praat en waar dit dan over gaat. ‘We moeten naar een nieuwe bestuurscultuur waarin ministers de noodzaak voelen om zich in te zetten voor transparantie’.
Verkiezingen
Speculeren over de gevolgen van de afgelopen uitslagen van de parlementsverkiezingen doet Open State niet. ‘Uiteraard praten we over de verkiezingen, maar transparantie en openheid zijn vrij neutrale waarden die door zowel rechts als links gedragen kunnen worden’, vertelt Charlotte. Volgens Charlotte kan zo’n wissel in de kamer en het kabinet ons echter wel wat vertellen over waar het gebrek aan transparantie vandaan komt. ‘Op dit moment weten we nog niet zo goed of de volledigheid van de open agenda’s afhankelijk is van de werkcultuur van de ministeries of juist van de ministers zelf.’ Met een vervolgonderzoek naar het nieuwe kabinet met nieuwe ministers zou dit wellicht een stuk duidelijker kunnen worden.
Toekomst
Of we in de toekomst kunnen rekenen op een meer transparante overheid vindt Charlotte moeilijk te zeggen. ‘Ik denk dat er echt een systeemverandering plaats moet vinden, en dat zal niet zomaar met één of twee kabinetswisselingen gebeuren.’ Een lang proces dus, maar dat weerhoudt Open State er niet van om de overheid te blijven porren om kleine stappen vooruit te zetten. ‘Open State is nu twaalf jaar oud’, vertelt Charlotte, ‘en we zien wel dat er steeds meer aandacht komt voor dit onderwerp. Tegelijkertijd wordt de wereld ook steeds complexer door technologische ontwikkelingen, dus wordt het ook moeilijker voor burgers om helder te krijgen hoe hun overheid precies tot bepaalde beslissingen komt.’ Ondanks dat er nog veel te winnen valt op het gebied van transparantie, gelooft ze dat door de inspanningen van onder andere Open State er een stijgende lijn zit in de openheid van de lobby. Het onderzoek naar lobbytransparantie en het pleiten voor een lobbyregister gaat in ieder geval door, bevestigt Charlotte.
