Door Tino Wallaart (02-12-2020)
Afgelopen woensdag reed een automobilist in het Duitse Trier vijf mensen dood in een winkelstraat. Onder de doden was een baby van negen weken. Vijftien mensen raakten gewond. De verdachte is een 51-jarige Duitser, Bernd W. Volgens het Openbaar Ministerie was W. dronken en kampte hij met psychiatrische problemen.
Dat is nieuws – en Nederlandse media berichten er trouw en competent over. Het is echter geen ‘breaking’ nieuws. Klein gedachtenexperiment: wat als de dader Mohammed W. had geheten en op zijn laptop regelmatig propagandafilmpjes van IS had gekeken? Dan had ‘Trier’ een veel grotere impact gehad op het publiek debat.
We hadden de vervolgstappen al kunnen uittekenen. Kamerleden die hun ontzetting over de aanslag uitspreken. De oproep aan alle moslims om krachtig afstand te nemen van de daad van W. Het pleidooi om ‘eindelijk eens’ keiharde maatregelen te nemen tegen terreur: salafistische imams uitzetten, haatpredikende moskeeën sluiten en geldstromen uit het buitenland naar islamitische instellingen verbieden.
Waar Mohammed W. tot grote paniek zou leiden, is het publiek debat gelaten over Bernd W. Dat ligt aan de onderliggende issues.
Bij WKPA analyseren we doorlopend het publiek debat. Daarbij maken we onderscheid tussen trends, issues en topics. Trends zijn langlopende, min of meer onbeïnvloedbare ontwikkelingen waarmee een samenleving te maken krijgt. Ze zijn demografisch, economisch, sociaal-cultureel, technologische, ecologisch of politiek van aard. Vergrijzing, digitalisering en klimaatverandering bijvoorbeeld. Maar ook vertrouwenscrisis of versnippering van het politieke landschap zijn min of meer vaste trends.
Deze trends leiden ertoe dat belangen in het gedrang komen. Digitalisering gaat ten koste van banen en dwingt tot omscholing. Visies op hoe verder? gaan conflicteren. Dit is de reden dat we issues graag als een vraag formuleren. Hoe gaan we de energietransitie invullen? Daarover kun je heel verschillend denken.
In het publiek debat strijden de concurrerende kampen om de overhand. Zij brengen daarom nieuws geframed (geval een bepaalde draai geven) en gelabeld (geval tot trend verklaren). Dit zijn de topics in het publiek debat. Vergrijzing, toenemende zorgkosten en technologisering zijn de trends, hoe houden we de zorg betaalbaar? is het issue, de vrije artsenkeuze is het frame waarin de tegenstanders van de verzekeraars topics in het debat brengen. ‘Piet mag van VGZ niet meer in Uden naar het ziekenhuis, hij moet naar het verre Eindhoven’ – meteen een mooi voorbeeld van labeling.
Issues doorlopen min of meer vaste, opeenvolgende fases. Het begint met de wetenschappelijke fase waarin feiten, fenomenen en gebeurtenissen aanleiding geven tot discussie. In de tweede, agenderingsfase gaan belanghebbenden posities innemen. Waarna een aandachtsfase ontstaat, vol verhit mediadebat. In de politieke fase, vaak aangeduid als beslechting, tekent een nieuwe consensus zich af of wint een van de concurrerende kampen. Waarna het issue de institutionaliseringsfase ingaat, vooral in het teken van het implementeren van nieuw beleid. Uiteindelijk dooft het issue in een nieuw evenwicht, waarna de cyclus weer van voren af aan begint.
Nu terug naar Trier. De tragedie is een topic – een gebeurtenis die past binnen het schema van issues. Maar welke issues zijn er actief? Daar krijgen we zicht op het onderscheid tussen Bernd en Mohammed W. Onder Mohammed zijn tal van issues in de aandachtsfase actief. Hoe beschermen we onze samenleving tegen islamitisch geïnspireerd terrorisme? – zit al jaren in de aandachtsfase. De journalistiek werkt volgens paradoxale schema’s: iets is nieuws als het al eerder nieuws geweest is. Een moslim achter het stuur van de zilvergrijze Landrover had de voornoemde reeks topics subiet losgetrokken.
Zo niet Bernd. Die kunnen we hooguit plaatsen in het issue wat moeten we met verwarde personen? Een issue dat nog veel eerder in de late wetenschappelijke tot de vroege agenderingsfase zit. Vaste prik in dat schema is: wat wisten de instanties van de psychische toestand van Bernd? Waarschijnlijk had de GGZ hem op de radar, is er mogelijk zelfs een seintje naar de politie gegaan. Is het dossier maar matig opgevolgd. Wat vragen opwerpt over het systeem. En over onze samenleving – waar we (trends) steeds hoger opgeleid zijn, steeds meer geïndividualiseerd zijn, steeds minder oog hebben voor mensen die niet meer meekunnen. Nog zonder ook maar iets over de achtergronden te weten, kunnen we deze dynamiek van het publiek debat al met potlood schetsen.
Waar terreuraanslagen sinds 9/11 voorin ons geheugen zitten, moet de problematiek van de verwarde personen nog even gisten. Het issue moet rijpen. Dat is de reden van de gelatenheid van Trier.
